Aralarında Çad'ın da bulunduğu bazı Afrika devletlerine özgü olarak, siyasi istikrar hiçbir zaman demokratik kurumlardan kaynaklanmamıştır. Varsa bile, kıtanın bazı devletlerinin siyasi istikrarı on yıllar boyunca güçlü bir adama ve güçlü bir siyasi partiye sıkı sıkıya bağlı olmuştur.
Idriss Déby, bir isyancı saldırısının ardından 19 Nisan 2021'de öldüğünde, otuz yılı aşkın bir süredir yönettiği ülkeyi terk etmiştir. Merhum Déby, çok partili bir demokrasi kurarak kalıcı istikrar vaat eden, kanunsuzluk ve çatışmalarla sarsılan bir ülke devralmıştır. Çad onun döneminde istikrarsız ve demokratik olmayan bir ülke olarak kalmıştır. Kuzey ve Orta Afrika'nın kesişme noktasında yer alan bu denize kıyısı olmayan ülke, şimdiki lideri General Mahamat Idriss Déby'nin elinde nasıl görünüyor?
Déby Senior’dan Déby Junior'a güç geçişi
Şu anda hayatta olmayan Mareşal Idriss Déby, 30 yıllık iktidarını uzatmayı amaçlayan tartışmalı bir seçimin hemen ardından Çad'ın çatışmalarla dolu Kuzey bölgesine gitmiştir. Bu durum, ağırlıklı olarak Libya'nın güneyinde faaliyet gösteren en güçlü isyancı grup olan Çad Değişim ve Uyum Cephesi (FACT, Fransızca kısaltması) tarafından saldırıların başlatıldığını iddia eden aralıklı raporlarla uyumlu olmalıdır. Çad'da genel seçimlerin yapıldığı sırada düşman bölge, aynı isyancı grubun saldırılarına ilişkin haberlerle medyada giderek daha fazla yer almaya başlamıştır. Seçim sonuçları Déby'nin 6 yıllık yeni bir dönem için yeniden seçildiğini duyururken, Çadlılar resmi açıklamalara atıfta bulunarak başkanın çatışma sırasında trajik bir şekilde öldürüldüğünü bildiren bir son dakika haberi almıştır.
Çad'ın görevdeki liderinin 20 Nisan 2021'de öldüğünü duyuran ordunun duyurusu ve yeni görev süresi suikasttan bir gün önce uzatılması, Askeri Geçiş Konseyi altında bir geçiş hükümeti kurulmasıyla birleşti. Ordunun Çadlıları ve dünyayı bilgilendirdiği iktidar geçişi, Déby Senior'dan 37 yaşındaki deneyimsiz General Déby Junior'a yapıldı. Çadlı analistler, gözlemlenebilir öncü göstergelere atıfta bulunarak oğul Déby'nin yönetimi devralmasının kaçınılmaz olduğuna dikkat çekmiş ve Idriss Déby'nin öldürülmesinin, açık beklentinin beklenenden daha erken gerçekleştiği anlamına geldiğini savunmuştur.
Bir mirasın sürdürülmesi ve beraberinde getirdiği hayal kırıklıkları
90'lı yılların başındaki yaşlı Déby gibi oğul Déby de, babasından sarsılmış bir Çad ve bölünmüş bir ordu devralmıştır. Bu istikrarsızlığa ve ulusu birleştirme ihtiyacına atıfta bulunan yeni lider, sivil bir yönetimin yerleştirilmesiyle sona erecek yenilenebilir 18 aylık bir geçiş dönemi teklif etmiştir. Orta Afrika Ulusunun önemli ölçüde siyasi istikrara kavuşma yolunda ilerleme kaydettiğine dair tekrarlanan resmi iddialara rağmen, bazıları buna itiraz etmektedir. İkinci argüman, seçimlerin ve sivil yönetimin olmadığı söz konusu geçiş döneminin sona ermesini takip eden sinir bozucu gelişmeler nedeniyle pratik görünmektedir.
Aksine, Ekim 2022'nin başlarında, Déby Jr'ın başında bulunduğu askeri liderlik, geçiş sürecinin iki yıl daha uzatıldığını duyurmuştur. Yeni geçiş dönemi yenilenemez olarak onaylanmış ancak tanımlanmış bir seçim zamanı öngörülmemiştir. Bu da süregelen belirsizliği daha da karmaşık hale getirmiştir. Gerçekte, 18 aylık Askeri Geçiş Konseyi feshedilmiş ve yerine iki yıl içinde yüksek hakimlik için aday olma yetkisi veren Ulusal Geçiş Konseyi kurulmuştur. Bu durum, vatandaşların yetkin liderlerini seçmelerine ve sivil yönetimi getirmelerine izin vermekle başlayan demokratik bir sürecin başlatılması için bir fırsat yaratmaktadır. Sadece ikincisi, araçları farklı geçmişlere sahip silahsız siyasi aktörlerin katılımına izin verdiği için kalıcı istikrarı sağlayabilir. Ancak İdris Déby sonrası Çad'da bu ihtimal zayıf görünmektedir ve bu da N'djamina'nın sürdürmeye devam ettiği çözülmemiş krizlerin daha da kötüleşmesine yol açacaktır.
Çad'ın tahmin edilebileceği gibi kötüleşen istikrarsızlığı
Afrika'nın dört bir yanına yayılan kalıcı siyasi istikrarsızlıklar ampirik olarak açıklanabilir ve büyük ölçüde askeri yaklaşımların öncü müdahalesiyle ilişkilendirilebilir. N'djamina'nın demokrasi kaynaklı sivil kurallar getirme konusundaki ilerleme eksikliği söz konusu olduğunda, Çad bu temel açıklamaya bir istisna değildir. Sonuç, bir otoriter liderin diğerini takip ettiği yenilenebilir bir siyasi kriz olmuştur. Halihazırda birbiriyle ilişkili iki faktör, Orta Afrika Ülkesi'nin yaşamakta olduğu ve tahmin edilebileceği üzere kötüleşen istikrarsızlığı açıklayabilir.
İlk olarak, 1960'lardaki bağımsızlığından bu yana Çad'ın siyasetini tanımlayan ağırlıklı olarak askeri yaklaşım geliyor. Üniformalı askerler hiçbir zaman iç politikadaki aksaklıkları düzeltmek için bağımsız bir sivil yaklaşım izlemedi ve Çad'ın siyasi, sosyal ve ekonomik yaşam alanlarını belirleyen ve karar veren kilit aktörler olarak kaldı.
Bu durum, İdris Déby sonrası Çad'ın son birkaç yıldır ne olmaya devam ettiğini açıklamaktadır. Genç Déby, babasının son 30 yılda uyguladığı yerleşik askeri yaklaşımı basitçe genişletmektedir. Generalin 18 ay içinde seçim yapma ve iki yıl daha iktidarı elinde tutma vaatlerini yerine getirememesi attığı adımların habercisidir. Generalin ordudan yükselmiş olması, Çad'ı sivil yönetimin seçildiği bir demokrasiye dönüştürme olasılığını kolayca baltalıyor gibi görünmektedir. Yeni askeri yönetici gücünü pekiştirmeye devam ettikçe, ülkenin vaat edilen demokratik geçiş sürecine geri dönme ihtimali de ortadan kalkacaktır. Bu da sadece daha fazla iç krize yol açarak güvenliğin demokrasiye tercih edilmesine neden olacaktır.
Yaralanmaya bir de ikinci yakıcı sorun ekleniyor. Bu da komşu Sudan'da devam eden yıkıcı çatışmalardır. Çad, devam eden siyasi krizden en çok etkilenen Sudan'ın sınır komşusudur. Sudan'daki iyi ya da kötü siyasi koşullar, sadece doğal sınırları değil, aynı zamanda psikolojik, kültürel, tarihi ve dini ortaklığı da paylaşan Çad'ı her zaman etkilemiştir.
Başkent Hartum'da orduyu ve paramiliter bir gücü yöneten Sudanlı generaller arasında çözülemeyen bir iktidar mücadelesi nedeniyle şiddetin patlak vermesinden bu yana geçen bir ay içinde, zaten yoksul olan Çad, boynuzun ortaya çıkan insani krizini hissetmektedir. Birleşmiş Milletler mülteci ajansına göre, çatışmaların patlak vermesinden bu yana çoğu kadın ve çocuk 60,000'den fazla Sudanlı dünyanın en aç ülkelerinden birine akın etmiştir. Bu rakam, diğer bölge ülkelerine kaçan Sudanlı mültecilerin %30'una tekabül etmektedir. Bu durum, N'djamina'nın Nisan 2021'den bu yana sürdürdüğü kırılgan siyaseti etkileyen Çad'ın kırılganlığını önemli ölçüde arttırmaktadır.
Sudan'da yaşanan yıkıcı çatışmaların Sudan'la sınırlı kalmadığı açıktır. Raporlar, bugün hala aktif olan Janjaweed'in Çad'ın doğusunda faaliyet gösterdiğini belirtmektedir. Bunun doğrudan anlamı, Hartum'daki savaşan taraflardan birinden gelmesi muhtemel talebe karşılık olarak Çad hükümetinin bir tepki göstermesi olacaktır. Bu dinamik, Çad'daki çözümsüz ve kırılgan siyasi durumun önemli ölçüde şiddetlenmesine yol açacaktır.
Commenti