Giriş
Türkiye’nin uluslararası öğrencilere kapılarını açması 1960’larda başlamıştır. Ancak bu dönemde burslar, diğer devletlerle imzalanan iki taraflı anlaşmalar çerçevesinde sağlanıyordu. 90’lı yıllardan itibaren Turgut Özal’ın desteğiyle 1992’de “Büyük Öğrenci Projesi” başlatılarak uluslararası öğrencilere yönelik politikalar sistematik hale getirilmiştir. 2000’li yıllarda Türkiye’nin dış politikasından kültürüne, sosyal politikalarından ekonomik büyümesine kadar gerçekleştirilen reformların yansıması ile uluslararası eğitim alanında da önemli adımlar atılmıştır. 2010 yılında Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı’nın kuruluşunun ardından 2012 yılında kendisine bağlı olarak “Türkiye Bursları” programı hayata geçirilmiştir. Bunun sonucunda Türkiye Cumhuriyeti devleti tarafından verilen yükseköğrenim bursları “Türkiye Bursları” adı altında yenilenerek daha etkin hale getirilmiştir. Her sene katlanarak yüz binlerce başvuru alan Türkiye Bursları kapsamında bugüne kadar Türk üniversitelerinden mezun olan veya halen eğitimini sürdüren binlerce yabancı öğrenci bulunmaktadır (İbrahim, 2019). Buradan mezun olup ülkelerine dönen öğrenciler Türk kültürü, değerleri, tarihi ve hatta siyaseti ve diplomasisiyle kendi ülkeleriyle Türkiye arasındaki ilişkilerinin ileriye taşınmasına önemli katkı sağlamaktadırlar. Öte yandan Türkiye’de kalıp işe girerek veya ticaret yaparak hayatlarını buradan sürdürmeyi tercih edenler de kendileri için kazanımlar elde ederken bir nebze de olsa Türkiye’nin ekonomisi ve kalkınmasına katkı sağlamaktadırlar. Bu yazıda tamamen gözlemlerden oluşan bilgilerle Somalili öğrenciler örneğinde Türkiye mezunu Somalili öğrencilerin Türkiye ve Somali ilişkilerine olan katkıları ve mevcut potansiyelleri değerlendirilecektir. Çalışmamız istatistik verilerle desteklenememişse de konuya dikkat çekmesi bakımından önem arz etmektedir.
Somali
Somali, Eritre, Cibuti ve Etiyopya ile birlikte “Afrika Boynuzu’’ olarak bilinen Afrika’nın kuzeydoğu bölgesinde yer almaktadır. Avrupa, Afrika, Ortadoğu ve Asya’yı birbirine bağlayan küresel deniz ticaret yolu olan Kızıldeniz’in önemli bir kısmını kontrol etmesi dolayısıyla jeostratejik öneme sahiptir. Afrika’nın en uzun kıyı şeridine sahip olan Somali, yaklaşık 3000 km’lik bir kıyı şeridine sahiptir (Özkan, 2014). Konumu ve sahip olduğu kıyı şeridi itibariyle Orta Doğu petrollerinin en önemli geçiş güzergâhında yer almaktadır. Afrika Boynuzu bölgesi dünyanın en önemli geçiş güzergahlarından birisi olup, Aden Körfezi ve Bab-ül Mendeb Boğazı boyunca uzanmaktadır. Somali, Afrika Boynuzu’nun üzerinde güçlü imparatorluklar kurarak önemli bir ticari merkezi oluşturmuştur. Süveyş Kanalı’nın milletler arası deniz trafiğine açılması, Afrika boynuzu bölgesini daha da önemli kılmıştır. Böylece 19. yüzyılın sonlarına doğru Avrupalı sömürgeciler Somaliye’ye akın etmişlerdir. Emperyalistler Somali’yi kendi çıkarlarına uygun olarak Fransız Somalisi (Cibuti), İngiliz Somalisi (Somaliland) ve İtalyan Somalisi olarak bölmüşler. Günümüzde Afrika Boynuzu’ nun en geniş etnik bloklardan birisi de Somalilerden oluşmaktadır. Somali’nin jeostratejik öneminin temelinde altın, uranyum ve petrol ham maddelerinin olması vardır (Heyle, 2018).
Türkiye- Somali İlişkileri
Türkiye’nin çok yönlü bir dış politikaya geçmesiyle beraber, uzun zamandır herhangi bir temasa girmediği Afrika kıtasını, özellikle 1998 yılından sonra yeniden gündeme taşınmaya başlanmıştır. Sömürgecilik geçmişinin kalıntıları, kuraklık, açlık, iç savaş, istikrarsızlık gibi sorunlarla gündemde olan Afrika kıtası, geçtiğimiz yüzyıl boyunca bu sorunlarla mücadele etmiştir. Ancak kıtanın birçok ülkesinde bu sorunlar ve buna bağlı ölümler devam etmiştir. Doğu Afrika’da bulunan Somali de bu tür sorunlardan muzdarip ve uzun süre kuraklık, açlık, yoksulluk, siyasi istikrasızlık ve terörün sebep olduğu krizlerle karşı karşıya kalmıştır, zengin doğal kaynakları ve stratejik olarak çok önemli bir ülke olmasına rağmen bir dönem başarısız ülke (failed country) olarak tanımlanmıştır. 2011 yılının yaz aylarında Somali’de yaşanan açlık krizi dünyada yaşanan en ağır krizlerden birisi olmuştur, Türkiye’nin ülkeye büyük bir çıkartma yaparak yardım etmesi, Somali’ye yeni bir aktör olarak girişini sağlamıştır, Dolaysıyla uzun zamandan beri ihmal edilen ilişkiler yeniden kurulmaya başlanmıştır (Türk IşbirliğI ve Koordinasyon Ajansı [TIKA], 2015). 2011 yılından bu zamana kadar Somali’de ortak bir ülke haline gelen Türkiye, Somali’nin kalkınmasının istikrar getireceği düşüncesi içinde hareket etmiştir. Burada Türkiye’nin meseleye bakışı, ülkenin ihtiyaçları ile örtüşen kalkınma, istikrar ve güvenlik olgularını birbiriyle bağlantılı gören daha bütüncül bir yaklaşım olmuştur.
2011 yılında gündeme gelen Somali-Türkiye ilişkisi yardım ve ticari anlaşmaların yanı sıra Türkiye bu dönemde devletlerarası başlayan ilişkiler STK’ların katılımıyla yoğunluk kazanmış, 19 Ağustos 2011tarihinde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Somali’ye yapmış olduğu ziyarette 1200’ü aşkın Somalili öğrenciye burs verilmesi hususunda verdiği sözün karşılığı olarak 2012 yılında 1000’e yakın Somalili öğrenci Türkiye Bursları çerçevesinde burslandırılmıştır.Sonraki yıllarda TİKA, Diyanet Vakfı ve Türkiye Bursları bünyesinde olduğu Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı’nda (YTB) koordine edilen bu çalışmalar neticesinde, Türkiye de okumak isteyen Somalili öğrenciler arasında sosyal bilimler, tarım, inşaat mühendisliği, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler gibi Somali’nin ihtiyacı olan bölümlere öncelik verilerek Somalili öğrenciler Türkiye’ye gelmiştir. Somalili öğrenciler tercih etikleri bölümlerde Türkiye’nin farklı üniversitelerin de eğitimlerini almaktadır. Somalili öğrencilerin mezun olduktan sonra Somali toplumunun kalkınmasına destek olması ve uzun vadede Somali’nin ekonomik, sosyal ve siyasal anlamda yapılanmasında ciddi rol oynamaları beklenmektedir. Aynı zamanda ikili ilişkileri dikkate alarak ortak noktada buluşturan etkili bir uluslararası öğrenci politikasının nasıl geliştirilebileceği ve ülkelerin dostluk köprüsünün devamlılığını sürdürülebilmesi için çalışmaların yapılması hedefleniyor.
Türkiye-Somali İlişkilerinde Somalili Öğrencilerin Rolü
XXI. yüzyılda Yüksek Öğrenim Bursları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en etkili ve en bariz yumuşak güç araçlarından biridir. Bilindiği gibi yumuşak güç; uzun vadede, devletlerin eğitim bursları gibi kültürel yollarla, siyasi değerlerini ve kültürlerini bir kişi veya bir topluma benimseterek istedikleri amaçlara güç kullanmadan ulaşmalarını sağlayan bir araçtır. Türkiye’nin de son yıllarda Türkiye Bursları adlı programla uluslararası öğrencilere yönelik başlattığı Yüksek Öğrenim Bursları; ülkenin en önemli yumuşak güç faaliyetlerinden biri haline gelmiştir. Somalili öğrenciler özelinde bakıldığında, ulaşılmaya çalışılan amaçların başında siyasi alan olmak üzere ekonomik ve sosyokültürel alanlarda daha şimdiden Somalili öğrenciler 2011 yılında gündeme gelen Türkiye-Somali ilişkisinin samimi bir şekilde gelişmesi ve ilerlemesinde önemli bir rol aldıklarını gözlemektedir.
Siyasi ve diplomasi alanlarında Türkiye’den mezun olan öğrenciler, Türkçe ve Somalice’yi bildiklerinden dolayı devlet düzeyinde ve büyükelçiliklerde görevler alırken; ekonomi alanında da yine Türk diline hâkim olmalarından dolayı görüleceği gibi bu alandaki ikili ilişkilerin gelişmesinde de kilit roller üstlenmektedirler. Sosyokültürel alanda ise Somalili öğrenciler, yine Türkçe bilmeleri sayesinde toplumların birbirlerine yakınlaşması için Türkiye’den Somali’deki bazı ihtiyaç sahibi kesimlere giden yardımların ulaştırılmasının yanı sıra, Türkiye’den Somali’ye yönelik düzenlenen gerek tıbbi tedavi gerekse yatırım fonlarında vazgeçilmez noktaya gelmişlerdir.
Türkiye yaklaşık 20 yıl önce hazırladığı Afrika’ya açılım eylemi kapsamında Somali’ye yönelik yürütmüş olduğu politikasında son sekiz-on senede Türk üniversitelerinden mezun olan Somalili öğrencilerin de katkılarıyla özellikle ekonomik alanda sonuç vermeye başlamıştır. Bitirdiği bölüm fark etmeksizin birçok Somalili öğrenci, Türkiye ile Somali arasındaki ticari ilişkilerin gelişmesinin yanında Türk yatırımcı ve işadamlarının Somali piyasasına girmelerini sağlamıştır. Aynı şekilde bu öğrenciler Somali’den gelen yatırımcı ve işadamlarının Türkiye piyasasına girmelerine vesile olmuşlardır. Dolayısıyla, çift rol üstlenen Somalili öğrenciler Türkiye’de okuyup yerleşen ve çeşitli işlerde görev alanlar hem Türkçe hem de kendi dillerini bilmeleri Somali’den buraya gelen işadamına güven vererek onun gelişini ve işlerini kolaylaştırmaktadır. Genellikle Türkiye’ye gelen Somalili işadamları, Türkiye’de tanıdıkları veya birilerinin önerdiği hemşehrileri bulunduğu için güvenip gelmektedirler. Zira gerek fuar gerekse ticaret veya yatırım için geldikleri zaman rehberlik ve iletişimi buradaki hemşerileri sağlamaktadır.
Öte yandan eğitimini tamamladıktan sonra ülkelerine dönen Somalili öğrencilerin Türkçeyi benimsemeleri, Somali’ye giden Türk yatırımcı ve işadamlarına da güven vermektedir. Çünkü Türk dili, Arapça ve İngilizce gibi Somali’de yaygın bir dil değildir. Dolayısıyla Türk işadamı Somali’ye geldiğinde bir yabancı dil bilmediği varsayılırsa ortaklarıyla anlaşması, onlara güvenmesi ve güvenilmesi için ister istemez Türkçe bilen birine ihtiyaç duymaktadır. Bundan ziyade ülkenin kültürü ve piyasasını bilen Türkiye mezunuyla çalışması, onun ülkeye yerleşmesi ve hem sosyal hem de ekonomik açıdan uyum sağlayıp orayla bütünleşmesine kolaylık sağlamaktadır. Türkiye’de çalışmayı tercih eden mezun Somalili öğrenciler ise Somalili işadamlarına güven vererek, Türkiye’ye gelmelerini kolaylaştırdığı gibi Türkçe’nin yanında farklı yabancı dil bildiklerinden dolayı çalıştıkları firmalarının Somali’ye açılmalarını sağlamaktadırlar. Bunun için bazen bölgesel olarak bazen de dil bazında Somali’nin farklı bölgelerinde piyasalarını takip etmek, saha araştırmaları yapmak, müşteri bulmak ve Somali’deki yerel firmalarla iş birliği veya anlaşmaları yapmak gibi görevleri üstlenmektedirler.
Bugün Somali’deki Türk firmalarının birçok sektörde köklü geçmişe sahip yabancı firmalarla rekabet edebilecek duruma gelmeleri, bazılarının cirosunun katlanarak büyümesinde Türkiye mezunlarının katkıları büyüktür. Aynı şekilde Somali’nin sağlık sektöründeki bazı Türk hastanelerinin sağlık turizm uygulamalarıyla öncü konuma gelmeleri ve tedavi konusunda Somalili hastaların istikametinin Mağrip ve Avrupa ülkelerinden Türkiye’ye çevrilmesi de buradan mezun öğrencilerin katkılarıyla gerçekleşmiştir. Sağlık turizmi kapsamında gelen Somalili hastaların, tedavi işlemleri dolarla ücretlendirildiği için Türkiye’ye ciddi miktarda döviz girişini sağlamaktadırlar. Tüm bunların dışında kendi işlerini kuran veya buradan Somali’ye mal göndererek ticari ağ oluşturan mezun veya hala okumakta olan Somalili öğrenciler de bulunmaktadır. Nitekim birçok öğrenci veya grup öğrenci ticari, turizm şirketleri veya uluslararası kargo firmaları kurup işlerini büyütmektedir.
Somali Türkiye Mezunlar Derneği
Son yıllarda önemli bir eğitim üssü haline gelen Türkiye, “Türkiye Bursları” programıyla dünyanın her tarafından öğrencilere yüksek öğrenim alanında eğitim fırsatı sunarken, her yıl binlerce mezun veriyor. Türkiye’de çeşitli üniversitelerde lisans, yüksek lisans ve doktora düzeylerinde eğitim alarak ülkelerine dönen mezunların toplumlarının kalkınmasına katkı sağlıyor ve Türkiye ile kendi ülkeleri arasında da dostluk köprüleri kuruyor. Çoğunluğu Türkiye’de lisansüstü düzeyde eğitim aldıktan sonra ülkelerine dönen Somalili öğrenciler tarafından 2016 yılında kurulan “Somali Türkiye Mezunları Derneğinin” hizmet vereceği bir yeri kuruldu. Mogadişu’da eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam ettikleri, Türkiye Maarif Vakfı kampüs yerleşkesinde bulunan bina, Somali Türkiye Mezunları Derneğine tahsis edildi. Derneğin kurulma nedeni ise Türkiye de mezun olan Somalili öğrenciler ile irtibat kurmak ve bu derneğin aracılığıyla iletişim sürekliliğini sağlayabilmektir. Kurulduğu günden bugüne kadar farklı çalışmalara imza atan bu dernek, proje çalışmalarının yanı sıra öğrenci buluşmaları, eğitim fuarları, iftar programları ve Türkiye ’den dönen öğrencilerin iş bulmalarıyla ilgili çalışmalar da yapmaktadır.
Öte yandan Türkiye’nin Mogadişu Büyükelçisinin, Türkiye mezunlarıyla dayanışmanın ve işbirliğinin artırılması hedefini koyarak Türkiye’den mezun olan öğrencilerin Türkiye ile dostluk köprüsünün sürekliliğin devamını getirmek ve bu doğrultuda hem Büyükelçiliğimiz hem de diğer Türk kurumları çalışmalarını sürdürmektedir.200’den fazla Türkiye’den mezun olan öğrencileri bulunan bu derneğin çoğunlukları Türkiye’de eğitimlerini alıp Somali’ye dönmeyi tercih etmişler. Bu öğrenciler Somali Türkiye Mezunları Derneğinin üyesi olarak, derneğin daha da aktif hale gelebilmesi için Büyükelçilikten gerekli izinleri alıp çalışmalarını sürdürmektedir. Türkiye’den 500 ‘den fazla mezun öğrencisi olan bu derneğin üyelerinin çoğunluğu, Türkiye’de eğitimini tamamlayıp Somali’ye dönmeyi tercih edenlerden oluşmaktadır. Bu öğrenciler, Somali Türkiye Mezunları Derneğinin üyeleri olarak derneğin daha da aktif hale gelebilmesi için Büyükelçilikle iş birlikleri yapmaktadır.
Dernek üyesi olan öğrencilerin ve iş bulma kaygısını yaşayanlara rehberlik yaparak kendilerine iş bulma konusunda yardım etmektedirler. Öte yandan bu öğrenciler Türkiyedeyken yaptıkları programları yada katıldıkları faaliyetleri aynı şekilde Somali’de de yapmaktadırlar.
UDEF derneğinin Türkiye’de bulunan tüm uluslararası öğrenciler için uyguladığı” Uluslararası Öğrenci Buluşması Programı’’nın aynısı Somali’deki Mezun derneğinin son yıllarda yaptığı en önemli faaliyetlerden biri olmuştur. Son üç senedir düzenli olarak yapılan bu uluslararası öğrenci buluşması içinde kültür festivali, Somali’ye ait olan kültür zenginlikleri ve Somali’nin tanıtımı yapılarak Somali’de yaşayan halkın dikkatini toplamıştır. Somali Mezunlar Derneği’nin kurulma amacı ise Türkiye’den Mezun olan Somalili öğrencilerin kendi aralarında irtibatlarının kuvvetlendirilmesi aynı zamanda Somali ile Türkiye’ye arasındaki dostluk köprüsü bağını güçlendirmektedir. Özellikle Somalili öğrencileri Türkiye’deyken beraber mezun oldukları diğer ülkelerdeki öğrencilerin ve mezun dernekleri; iki ülke arasındaki siyasi, kültürel, ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesine katkı sağlayacaklardır.
Somalili Öğrencilerin Potansiyeli
Son yıllarda alınan olumlu sonuçlarla beraber Türkiye’de okuyan Somalili öğrenciler, eğitim süreçlerinde ve mezuniyet sonrasında, bilhassa mesleki anlamda bütünleşme zorluklarıyla karşılaşmaktadırlar. Türkiye Burslarının burs politikalarına bakıldığı zaman Türkiye’de okuyan burslu öğrencilerin üniversite eğitimi ve araştırmalarını Türkçe ile yapmalarına çok önem verildiği anlaşılmaktadır. Ancak eğitimin birinci senesi Türkçe hazırlık programına tahsis edilip öğrenciler Türkçeyi C1 seviyesine kadar öğrenseler de sunum ve yeterlilik gibi sözlü sınavlarda kendilerini ifade etmekte veya yazılı sınavlar, tez ve makale yazımında güçlük çekmektedirler. Bu durum bazı öğrencilerin çalışmalarını derinleştirememeleri ve çalışmalarının verimli olmamasına neden olurken bazılarının motivasyonlarını kaybedip eğitimlerini terk etmelerine yol açmaktadır. Aynı zamanda bu koşul bazı öğrencilerin sahip oldukları akademik yeteneklere rağmen kaliteli çalışmaları ortaya koymalarını engellemektedir. Hâlbuki bazı alanlarda öğrencilerin kendi bildikleri dilde eğitim görmeleri hem kaliteli hem de orijinal ve yararlı araştırmalar üretmelerini mümkün kılabilir.
Diğer yandan eğitimini tamamlayıp Türkiye’de çalışmak isteyen Somalili öğrenciler ise bir takım mesleki bütünleşme sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Kimi zaman alanına göre iş bulamama, kimi zaman düşük istihdam ve düşük maaş, kimi zamanda ise güvenlik gerekçesiyle işe alınmama riski ile karşılaşmaktadır. Dolayısıyla alanında çok iyi olan bazı Somalili öğrenciler eğitimlerinden sonra ülkelerine dönmeyip ortamın mesleki açıdan müsait olduğu ve iş olanaklarının elverişli olduğunu düşündükleri Amerika veya Avrupa ülkelerine göç etmek zorunda kalmaktadırlar. Özellikle lisansüstü düzeyde okuyan Somalili öğrencilerin bir kısmı mezun olduklarında ciddi bir potansiyel sahibi ve çeşitli akademik yeteneklere sahiptirler. Bu potansiyel, keşfedilip değerlendirildiği takdirde hem Türkiye hem de Somali için önemli sonuçlar elde edilebilecektir.
Örneğin; Sanayi, teknik, teknoloji ve savunma gibi alanlarda bazen deha sahibi sayılabilecek öğrencilerin bulunmasıyla birlikte dil yetersizliğinden ya da güvenlik gerekçesiyle bazı projelerin yerlilerle sınırlandırılmasından dolayı bu araştırmacı öğrencilerin yeteneklerinin keşfedilmemesine sebep olabiliyor. Oysa bu öğrencilerin potansiyelinin farkına varıp uyrukluk şartları hafifletilerek yürütülen projelere müracaat etme imkânlarının sunulması yararlı olabilir. Siyasi ve diplomasi bakımdan halen birçok Türkiye mezunu Somalili öğrencinin Türkiye-Somali arasındaki üst düzey ilişkilerin gelişmesinde yer aldığı gibi var olan öğrencilerin önemi dikkate alınarak onlara gereken imkânların sağlanmasıyla verdikleri katkıların verimliliği artırılabilir. Hem Somali’ye hem de Türkiye’yi bilen bu öğrenciler iyi yetiştirildikleri takdirde ileride Türkiye’nin Somali politikası veya bölgede artan rekabetten dolayı diğer kıta dışı aktörlere karşı stratejiler belirleme hususunda çok yararlı olabilirler.
Tabii olarak tüm bunlar yapılırken tarafların çıkarları gözetilerek ilişkilerin karşılıklı eşitlik temelinde tesis edilmesine dikkat edilmesi elzemdir. Somalili öğrenciler Türkiye’den aldıkları eğitim sonrasında gerek Türkiye’de kalıp iş bularak gerekse Somali’ye dönüp Türklerle çalışarak hem kendilerini ve ailelerini hem de bir süre eğitim için ev sahipliği yapan Türkiye’yi kazandırmaktadır. Türkiye 20 yıl önce hazırladığı Afrika’ya açılım eylem planı aslında son senelerde mezun Afrikalı öğrencilerin katkılarıyla fiilen hayata geçirilmektedir. Bu öğrencilerin önleri açıldıkça imkân ve fırsatlar sunuldukça sadece ekonomi değil aynı zamanda siyaset, diplomasi, akademi ve strateji alanlarında uzun vadede daha verimli ve müspet çalışmalar ortaya koyacaklarından kuşku yoktur. Dolayısıyla bu manzara Türkiye’nin uluslararası öğrencilik alanına yaptığı yatırımların boşa gitmediğini kanıtlayarak bu alana daha da önem verilmesi gerektiğini ve misafir öğrencilerle daha yakından ilgilenilmesi gerektiğini göstermektedir.
SONUÇ
Türkiye ve Somali ilişkisi neredeyse 500 yıllık bir geçmişe sahiptir. Ancak kurulan Türkiye Cumhuriyeti ve dünya da değişen siyasi dengelerle birlikte Türkiye-Somali ilişkisi inişli çıkışlı olmuştur. İki kutuplu dünyanın sona ermesinin ardından çok boyutlu dış politikaya yönelen Türkiye 1998 yılında’ ’Afrika’ya Açılım’’ politikasını öne sürmüştür. Türkiye Afrika’ya açılım politikası ilan ettiğinden buyana kıtadaki ülkelerle ticari, ekonomik, siyasi, sağlık, kültür ve eğitim çalışmaları yapmıştır. Bu bağlamda, 2011 yılında Somali’deki kuraklık sorunuyla başlayan Türk yardımları, ülkenin, Joe-stratejik önemini ve doğal kaynaklarını keşfetmesiyle daha da artmıştır. Türkiye, Somali’de okullar, hastaneler, askeri, üsler ve ticari iş birliğini geliştirmiştir. Ve bu süreçte yaklaşık 1000’e yakın Somalili öğrenciye burs sağlanmıştır. Bu ilişkilerin sonucu olarak Somalilerin sağlık ve eğitim için tercih ettiği ülke artık Türkiye olmuştur. Türkiye Somali’ye yönelik burs programlarıyla Somali-Türkiye ilişkilerinin gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Somali diasporası da İstanbul da Sistemli bir şekilde örgütlenmiş ve ikili ilişkilerin gelişmesinde kilit rol oynamaktadır. Türkiye ,2016 ÜDEF kapsamında Somali’de uluslararası öğrenci derneği kurmuş ve bu dernek, Türkiye’den mezun Somalili öğrencilerin gelişmimine katkı sunmuştur.
KAYNAKÇA
(ICG), I. C. (8 October 2012). Assessing Turkey's Role in Somalia, Africa Briefing, available at: https://www.refworld.org/docid/5073ef732.html [accessed 7 June 2020]. International Crisis Group (ICG).
Benard, C. R. (2004). Civil democratic Islam: partners, resources, and strategies. . . Rand Corporation.
Davutoğlu, A. (2013). Turkey's humanitarian diplomacy: objectives, challenges and prospects. Nationalities Papers, 41(6), 865-870.
Demirtaş, T. (2018). “Küresel Güç Mücadelesinin Yeni Cephesi Afrika Boynuzu. Bilimevi Dış Politika Dergisi, 5.
Dörrie, P. (2014.). “Al-Shabab: A Close Look at East Africa’s Deadliest Radicals”. . World Politics Review.
Elmi, A. A. (2012). Somali: Kimlik İslami Hareketler ve Barış. . . İstanbul. : Açılım Kitap.
Ergan, U. (2016). “Somali’ye Türk Askeri Eğitim Üssü.”. Çevrimiçi.
Hamıd, S. (2017). “2005 ve Sonrası Türkiye - Afrika İlişkileri, Vaka İncelemesi: Somali Örneği”, Yaymlanmamış Yüksek Lisans Tezi, . Istanbul: İstanbul: Medeniyet Ü.
Heyle, A. (2018). “Türkiye’nin Somali Devlet Kurumlarının Yerleşmesine Yönelik Çabaları”, Yaymlanmamış Yüksek Lisans Tezi, . Istanbul: İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Ibrahim, G. (2019). Türkiye-Afrika İlişkilerinde Eğitim, Diplomasi ve Ticarette Yeni Ufuklar, . Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği (ORDAF),https://ordaf.org/turkiye-afrika-iliskilerinde-egitim-diplomasi-ve-ticarette-yeni-ufuklar/.
Lamb, C. (2008). Humanitarian diplomacy. The International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies.
M., H.-T. (2006). The humanitarian diplomacy of the International Committee of the Red Cross. . Berlin: International Committee of the Red Cross.
Mertin, B. (2008). Duties beyond borders. Foreign policy: Theories, actors, cases, . international Rserve Journal, 189-203.
Özkan, M. (2014). “Doğu Afrika Jeopolitiği ve Türkiye’nin Somali Politikası”, . . TİKA.
Commentaires